Arabuluculuk; özel bir hukuk uyuşmazlığı olan iki tarafın, kendi hür iradeleri ile taraf tutmayan bir üçüncü uzman kişinin  (arabulucu) hakemliğinde, dava sürecine başlanmadan önce ya da dava açıldıktan sonra başvurdukları bir ara bulma yöntemidir. Arabuluculuk, anlaşma sağlanamayan konunun mahkemeye gerek duymadan hızlı bir şekilde çözülmesini hukuki bir kurumdur.

Arabuluculuk, iki başlıkta ele alınır “zorunlu arabuluculuk” ve “ihtiyari arabuluculuk” diyebiliriz:

• Zorunlu Arabuluculuk: Tarafları arasında oluşan bazı uyuşmazlıkların mahkemeye başvuru yapmadan arabulucuya gitme zorunlulukları vardır. Zorunlu arabuluculuk, bu uyuşmazlıklar açısından dava şartıdır.  Bu demek oluyor ki arabulucuya gitmesi gereken uyuşmazlığın arabulucuya gitmeden direk dava açılırsa, dava şartı yokluğu nedeniyle mahkemece reddedilir.Ticari davalar ve iş davalarına konu olan bazı talepler (kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai ücreti, maaşlar vb.) zorunlu arabuluculuk kapsamına alınmıştır.
• İhtiyari Arabuluculuk: İhtiyari arabuluculuk, tarafların aslında uyuşmazlıkların da bir arabulucu şartı olmamasına rağmen mahkeme ya da dava süreci başlatmadan kısa yoldan çözümlemek istedikleri konuları arabulucuya taşımaktır.Taraflar üzerinde tasarruf edebilecekleri her türlü özel hukuk uyuşmazlığıyla ilgili ihtiyari arabuluculuk yoluna başvurabilir.

Suç teşkil eden fiillerle bağlantılı uyuşmazlıklar, arabuluculuk yoluyla değil; Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre uzlaşma yahut uzlaştırma hükümleri uygulanarak her savcılık bünyesinde bulunan uzlaştırma büroları tarafından çözülür.

Arabulucu Kimdir? Nasıl Arabulucu Olunur?

Arabulucu; hukuk fakültesinden mezun olmuş ve mesleğinde en az 5 yıllık deneyime sahip kişilerdir. Arabuluculuk iletişim ve görüşme teknikleri bakımından kendisini geliştirmiş bu alanda uzmanlaşmış bireylerdir. (Arabuluculuk Kanunu md. 20). Halk arasında sıfatlandırılan arabulucu avukatlar söylemi vardır bunun nedeni avukatlarda arabulucu olmaktadır.

Arabulucular, hukuk fakültesinden mezun olduktan sonra arabuluculuk faaliyeti ile ile ilgili temel bilgiler, iletişim teknikleri, müzakere ve uyuşmazlık çözüm yöntemleri, davranış psikolojisi vb. gibi teorik ve pratik bilgileri içeren bir mesleki eğitim alırlar. Bu  Mesleki eğitimden sonra yapılan arabuluculuk sınavı ile mesleki yeterlilik ölçülür. Mesleki yeterlilik sınavından başarı ile geçen avukatlar arabuluculuk faaliyetlerini gerçekleştirmek için arabuluculuk listelerine kayıt yaptırmak zorundadırlar.

İhtiyari Arabuluculuk: Hangi Uyuşmazlık ve Davalar İçin Arabuluculuğa Başvurulabilir?

İş davalarında zorunlu arabuluculuk uygulaması haricinde kişilerin , tarafların özel hukuki uyuşmazlıkları çözümlemek için arabulucuya başvuru yapabilir. Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri tüm özel hukuk uyuşmazlıkları, işleri ve davaları ihtiyari arabuluculuk uygulaması ile çözüme kavuşturulabilir (Arabuluculuk Kanunu md.1/2).

Tarafların kendi üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri uyuşmazlıklar, konular bakımından kamu düzeni ile alakalı olmayan , taraflar dışındaki kişilerin, en önemli sebep ile  kamu kurumlarının haklarını ihlal etmeyen zarar vermeyen uyuşmazlıklardır. Örneğin, iş hukukunda kıdem tazminatı arabuluculuk konusu olabilirken, hizmet tespiti davasının konusu olan uyuşmazlıklar arabuluculuk yoluyla çözülemez. Çünkü, hizmet tespiti davası kişinin üzerinde tasarruf edemeyeceği sosyal güvenlik haklarının yanı sıra kamu idaresinin bazı haklarını (prim alma vs.) da etkileyecek niteliktedir.

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri ve ihtiyari arabuluculuğa elverişli bazı dava ve işler şunlardır:

• Kural olarak ticaret hukuku ve sigorta hukukuna ilişkin her türlü iş ve dava,
• Maddi ve manevi tazminat davası,
• Mirasta mal paylaşımı, miras hukukundan kaynaklanan saklı pay nedeniyle tenkis davası, muris muvazaası  gibi hukuki uyuşmazlıklara dair davalar,
• Boşanmada mal paylaşımı, boşanma davası kesinleşmişse boşanmada maddi ve manevi tazminat talepleri, katkı veya katılma alacağına dair talep ve davalar,
• İş hukukundan kaynaklanan, kıdem tazminatı , ihbar tazminatı, fazla mesai ücreti alacakları; iş kazası nedeniyle maluliyet veya ölümden kaynaklanan tazminat, destekten yoksun kalma tazminatı,  vb. gibi her türlü tazminat talepleri,
• Gayrimenkul hukukundan kaynaklanan; vekalet görevinin (vekillik yetkisinin) kötüye kullanılması, muris muvazaası  nedeniyle açılan davalar, usulsüz tasarruf vb. gibi nedenlerle nedenlerle açılan tapu iptal ve tescil davası, , gayrimenkule yapılan müdahalenin men-i (tecavüzün önlenmesi) davası, işgal tazminatı (ecrimisil) davası, önalım (şufa) davası, ortaklığın giderilmesi -izale-i şüyu ,  davaları, kat karşılığı inşaat sözleşmesi ve gayrimenkul satış vaadi sözleşmesi ile ilgili uyuşmazlıklar.

Hangi Uyuşmazlık ve Davalar İçin Arabuluculuğa Başvurulamaz?

Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyecekleri hukuki sorunlara ilişkin uyuşmazlıklar arabuluculuk yoluyla çözülemez. Bu uyuşmazlıklar genellikle kamu hukukundan kaynaklanan uyuşmazlardır. Kamu hukukunun yanı sıra aile hukuk gibi özel hukuk alanlarına ilişkin bazı hukuki problemler de arabuluculuk yoluyla çözülemez.

Belirtecek olursak , Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre uzlaştırma kapsamında olan bir suç ile bağlantılı uyuşmazlıklar da arabuluculuk kanunu dışındadır. Bu uyuşmazlıklar için Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre uzlaşma yoluna gidilerek tüm uyuşmazlık savcılıklara bağlı uzlaştırma büroları tarafından çözülmelidir.

Tarafların arabulucuya gidemeyecekleri diğer uyuşmazlıklar şunlardır:

• Ceza davaları, ,
• Nüfus kaydının düzeltilmesi veya değiştirilmesi davaları,
• Çocuğun velayeti,
• Aile içi şiddet iddiasını içeren uyuşmazlıklar,
• İdari yargının yetkisine giren tam yargı davası ve iptal davası, ,
• Vergi hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklar, ,
• İş hukukundan kaynaklanan hizmet veya iş kazasının tespiti vb. gibi tüm tespit davaları.

Ayrıntılı bilgi için danışmanlık hizmetlerimizden yararlanabilir bizleri arayabilirsiniz.