Temel hak ve özgürlükler insanların doğum ile birlikte kazandıkları evrensel olarak kabul görmüş hakların bütünüdür. Bu temel hak ve özgürlüklerin başında ise kişi özgürlüğü ve güvenliği gelmektedir. Kişi, özgür ve güvende olmadığı sürece diğer temel hak ve özgürlüklerden ise yararlanması düşünülemez.

AİHS’ nin 5. maddesi ve Anayasamızın 19. maddesi gereğince herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahip olduğu güvence altına alınmıştır. Bu temel hak ve özgürlüklerin hangi şartlarda nasıl sınırlandırılacağının çerçevesi çizilmiş olup bu sınırlama kanunda belirtilmiş koşullar altında kişinin yakalanması veya mahkeme kararıyla olacağı belirtilmiştir.   

Ceza Muhakemesinde amaç maddi gerçeğe ulaşmaktır. Maddi gerçeğe ulaşmak için, delillerin karartılmaması ve suç şüphesi altında bulunan kişinin kaçmaması için koruma tedbirleri uygulanabilmektedir. Bu koruma tedbirlerinin uygulanması kanunla çerçevesi çizilmiş şekilde yetkili makam ve mercilerce hukuka uygun şekilde yerine getirilmelidir. Bu koruma tedbirlerinden yakalama ve gözaltına almayı çalışmamızda inceleyeceğiz.

Çalışmamızda koruma tedbiri kavramı, koruma tedbirinin özellikleri, koruma tedbirinin koşulları, yakalama kavramı ve şartları, şikayete bağlı suçlarda yakalama, özel yargılama usulüne tabi kişilerin yakalanması, yakalamanın icra edilmesi, gözaltı kavramı ve koşulları, gözaltı kararı verecek makam, yeniden yakalama yasağı ile yakalama ve gözaltı işlemlerinin hukuki denetimi incelenecektir.

BİRİNCİ BÖLÜM

KORUMA TEDBİRİ KAVRAMI, ÖZELLİKLERİ VE KOŞULLARI

I. KORUMA TEDBİRİ KAVRAMI

            Ceza muhakemesi icra edilmeye başlandığında muhakeme sonucunun evraklarda kalmaması, masrafların temin edilmesi amacıyla yetkililerce gecikmesi durumunda sakınca doğuracak hallerde ve bazı durumlarda hükümden önce temel hak ve hürriyetleri sınırlayıcı “kanuni çarelere” koruma tedbiri denilmektedir[1]. Hüküm verecek makamların hükme esas alacakları “üçüncü vasıta” “koruma tedbiridir”[2]. Ceza hukukunun amacı olan maddi gerçeğe ulaşabilmek ve muhakeme sonucunda verilen kararları hayata geçirebilmek için uygulanan tedbirlere koruma tedbiri denir[3].

II. KORUMA TEDBİRLERİNİN ÖZELLİKLERİ

A. Vasıta Olması

            Koruma tedbiri başlı başına bir anlam teşkil etmemekte olup muhakeme süresince eski durumu devam ettirmek veya hükmedilecek kararların icra edilebilirliğini sağlamaya yönelik kullanılan vasıtadır[4]. Koruma tedbirlerinin yaptırım özelliği bulunmamakla birlikte amacı delillerin karartılmasını önlemek, toplanmamış delillerin toplanmasını sağlamak verilen hükmün infazını mümkün kılmaktır[5].

B. Geçici Olması

            Koruma tedbirinin geçici olması, çoğu kez zamanla sınırlanması olup koruma tedbirini haklı gösteren nedenin kalkması ile de kalkabilir[6]. Soruşturma evresinden kovuşturma evresinin sonuna kadar olan süreçte yani hükmün muhakeme makamınca açıklanmasına kadar koruma tedbirlerine hükmolunabilir. Koruma tedbirlerinde sürelere önemli olup kanunun öngördüğü sınırlar aşılarak temel hak ve hürriyetler kısıtlanmamalıdır.

C. Temel Bir Hakkın Sınırlanması

            Koruma tedbiri uygulanan şüpheli veya sanık hakkında temel hak ve hürriyetlerin sınırlanacağı unutulmamalıdır. Koruma tedbiri uygulanan şüpheli veya sanığın iletişim hakkı, seyahat hakkı, haberleşme hürriyeti gibi temel hak ve özgürlükleri kısıtlanmaktadır. Bu temel hak ve hürriyetlerin kısıtlanması olayın aydınlatılması için zorunluluk oluşturabilmektedir[7].

Koruma tedbirleri soruşturma ve kovuşturma aşamasında uygulanabileceğinden dolayı kovuşturması aşaması bitip hüküm verildiğinde sanık ile ilgili hükmedilecek karar yerine getirilecek olup koruma tedbirine son verilmesi gerekmektedir.

[1] Bahri Öztürk, Behiye Eker Kazancı, Sesim Soyer Güleç, Ceza Muhakemesi Hukukunda Koruma Tedbirleri, 3.Bası, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2019, s. 25.

[2] Feridun Yenisey, Ayşe Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, 8. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2020, s. 313.

[3] Yener Ünver, Hakan Hakeri, Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. Baskı, Ankara, Adalet Yayınevi, 2019, s. 679.

[4] Feridun Yenisey, Ayşe Nuhoğlu, a.g.e., s. 315.

[5] Veli Özer Özbek, Koray Doğan, Pınar Bacaksız, Ceza Muhakemesi Hukuku, 13. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2020, s. 257.

[6] Feridun Yenisey, Ayşe Nuhoğlu, a.g.e., s. 315.

[7] Ahmet Gökcen v.d., Ceza Muhakemesi Hukuku, 3. Baskı, Ankara, Adalet Yayınları, 2018, s. 363.